Obliczanie odszkodowania za szkodę z udziałem poszkodowanego: niejasne zasady

Przeczytaj także: Odszkodowania z OC a amortyzacja części samochodowych

Jeżeli poszkodowany przyczynił się do powstania szkody, to zgodnie z art. 362 Kc ciążący na sprawcy (lub jego ubezpieczycielu w zakresie OC) obowiązek naprawienia szkody ulega odpowiedniemu pomniejszeniu, stosownie do okoliczności, a zwłaszcza do stopnia winy obu stron. Przepis nie rozstrzyga jednak wszystkich przypadków, np. gdy poszkodowany już otrzyma część odszkodowania od ubezpieczyciela lub innego podmiotu, a przyczynienie zostanie ujawnione dopiero później, na etapie likwidacji szkody lub w toku sporu sądowego. W praktyce mogą więc powstać wątpliwości, czy od należnego odszkodowania należy odjąć świadczenie już wypłacone, a następnie uzyskany wynik odpowiednio pomniejszyć w związku z przyczynieniem, czy też w pierwszej kolejności całe należne świadczenie należy pomniejszyć, a w drugiej kolejności uwzględnić to, co poszkodowany już otrzymał.

Większość orzeczeń Sądu Najwyższego, które dotyczą tej kwestii, została wydana na gruncie nie obowiązujących już przepisów. Przykładowo, zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z 14 grudnia 1962 r. (sygn. akt: III PO 5/62), jeżeli poszkodowany uprawniony w myśl obowiązujących wówczas przepisów do renty z tytułu niezdolności do pracy, przyczynił się do powstania szkody, to wysokość renty wyrównawczej (należnej od zakładu pracy) należało obliczyć w ten sposób, że od wysokości całej szkody odejmowano rentę z ubezpieczenia społecznego, natomiast różnicę pomniejszano w stopniu odpowiadającym przyczynieniu.

Odmienne stanowisko Sąd Najwyższy zajął w sytuacji, gdy poszkodowany, który przyczynił się do powstania szkody i któremu przyznano świadczenie z obowiązkowego ubezpieczenia następstw nieszczęśliwych wypadków, dochodził odszkodowania od sprawcy szkody lub jego ubezpieczyciela w zakresie OC. Wówczas wysokość odszkodowania określono w ten sposób, że najpierw zmniejszono obowiązek naprawienia szkody w związku z przyczynieniem, a dopiero w drugiej kolejności odliczono przyznane wcześniej świadczenie z obowiązkowego ubezpieczenia (uchwała z 9 marca 1974 r., sygn. akt: III CZP 75/73). Opisana rozbieżność poglądów jest widoczna także na tle późniejszych orzeczeń, m.in. w wyroku Sądu Najwyższego z 28 sierpnia 1969 r. (sygn. akt: II CR 300/69) czy z 7 czerwca 1976 r. (sygn. akt: IV CR 147/76).

W praktyce, brak jednoznacznego stanowiska judykatury dotyczącego sposobu obliczania odszkodowania w przypadku przyczynienia się poszkodowanego utrudnia likwidację szkód. Zakłady ubezpieczeń są bowiem zobowiązane do racjonalnego gospodarowania zebraną składką, a odszkodowanie nie może stać się źródłem wzbogacenia poszkodowanego.